UCHANGAMANI WA SEKTA YA MAWASILIANO WAJIONYESHA SENSA YA 2022

Na Mwandishi Wetu

TAKWIMU za sekta mawasiliano, ambayo inawezesha ujenzi wa uchumi wa kidijitali Tanzania, zimepewa nafasi kubwa katika sensa ya 2022. Maswali kuhusu umilki wa vifaa vya mawasiliano na utambulisho wa kaya kwa mfumo mpya wa anwani, yanaonyesha namna nchi inaimarisha misingi ya kuendeleza matumizi ya teknolojia ya habari na mawasiliano (TEHAMA) kufikikisha huduma.

Tayari dunia imeshuhudia maendeleo ya teknolojia yanayowezesha matumizi ya seti kubwa za data zinazoweza kuchambuliwa ili kuonyesha mwelekeo, hasa kuhusiana na vitendo vya binadamu (big data), mifumo ya kompyuta inayoweza kufanya kazi ambazo kwa kawaida zinahitaji akili na utashi wa binadamu (Artificial intelligence).

Mipango iliyotangazwa na Mamlaka ya Mawasiliano Tanzania (TCRA) kuhusu matumizi ya masafa kwa ajili ya kuendeleza teknolojia ya uzao wa tano wa mawasiliano ya kasi, yaani 5G na mwongozo wa vitu vinavyounganishwa na kuwasiliana kwenye mtandao wa intaneti (machine to machine communication) itaharakisha utekelezaji wa mikakati hii.

Kwa mujibu wa Mkurugenzi Mkuu wa TCRA,Dr. Jabiri Kuwe Bakari, masafa yaliyobainishwa kutumika kwa teknolojia ya 5G yatatolewa kwa mfumo wa mnada, na tayari TCRA imetoa waraka wa mashauriano kwa umma kuhusu utaratibu utakaofuatwa.

Utaratibu wa TCRA wa kutoa kwa muda, bila malipo, raslimali za mawasiliano kwa wavumbuzi katika TEHAMA/dijitali kwa ajili ya majaribio ya huduma mpya pia utachangia mafanikio haya. Chini ya utaratibu huu, mvumbuzi anapewa namba na misimbo ya mawasiliano, kikoa cha dot tz (.tz) na masafa ya mawasiliano. Kikoa kinawezesha huduma zzinazotumia mtandao wa intaneti.

Sensa ya mwaka huu imekuja wakati Tanzania inatekeleza mpango kabambe wa kuifanya nchi iwe ya kidijitali, kuanzia kwenye matumizi ya huduma za mawasiliano ya mtu mmoja binafsi na taasisi za umma na binafsi kupata na kutoa huduma. Imekuja miaka mitatu kabla ya mwaka 2025, ambao uko kwenye mikakati yote ya kuendeleza TEHAMA nchini.

Ilani ya Chama cha Mapinduzi, Mradi wa Tanzania ya Kidijitali na Mpango wa Tatu wa Maendeleo wa Miaka Mitano (2021/22–2025/26) vina malengo yanayotakiwa kutekelezwa ifikapo 2025. Hayo ni pamoja na kufikisha huduma za intaneti kwa asilimia 80 ya Watanzania na kuinua kiwango ch uelewa wa masuala ya TEHAMA miongoni mwa wananchi.

Utekelezaji wa mradi wa Tanzania ya kidijitali unatarajiwa kuongeza mchango wa sekta ya mawasiliano kwa pato la taifa kutoka asilimia 1.5 hadi tatu (3) ifikapo 2025.

Mikakati mingine hadi 2025 na kuanza kutumika kwa mawasiliano ya uzao wa tano; yenye kasi kubwa na fursa nyingi, kupanua mkongo wa taifa wa mawasiliano na kutumia teknolojia mpya kwenye maeneo mbalimbali na kujenga vituo vitano (5) vya kusajihisha uvumbuzi wa kidijitali na ujasiriamali.

Kwa ujumla, majibu ya maswali kuhusu simu na vifaa vya mkononi vya mawasiliano, hali za kipato, mahali walipo wanaohojiwa na shughuli zao za kujikimu, viwango vya elimu pamoja na mfumo wa anwani na postikodi vitafanikisha mawasiliano na huduma zinakazojitokeza kama sehemu ya utekelezaji wa mipango na mikakati hiyo.

Hivi sasa asilimia 95 ya Watanzania wapo kwenye maeneo yenye mtandao wenye uwezo wa kutoa huduma za simu za sauti na jumbe fupi, kupitia minara 12,228. Aidha, asilimia 68 ya Watanzania wako kwenye maeneo yenye mtandao wenye uwezo wa kutoa huduma za intaneti ya kasi ya uzao wa tatu (3G) kupitia minara 11,753 na asilimia 45 wapo kwenye maeneo yenye mtandao wa 4G kupitia minara 6,656.

Majibu ya maswali kuhusu milki na aina ya matumizi ya simu zenye uwezo mkubwa (simu janja – zinazowezesha matumizi ya intaneti), simu za kawaida, kompyuta za mezani na mpakato yamelengwa kupata taarifa kuhusiana na kuenea kwa TEHAMA.

Ingawaje asilimia 68 ya Watanzania wako kwenye maeneo yenye huduma ya intaneti, ni asilimia 27 tu ya watumiaji wa huduma za mawasiliano wenye simu janja au vifaa vingine vya mawasiliano vyenye uwezo wa kutumia intaneti.

Kuenea kwa matumizi ya simu za mkononi kumewezesha utoaji, upatikanaji na matumizi ya huduma nyingi za mawasiliano. Pamoja na kufanikisha mawasiliano ya sauti zimewesha matumizi kwa huduma za kifedha, intaneti na shughuli mbalimbali.

Kwa mfano, hadi Juni 2022 kulikuwa na laini za simu zilizosajiliwa milioni 56.3. Idadi hii ni zaidi ya watumiaji mmoja mmoja kwani kuna watu wenye zaidi ya laini moja kwa sababu mbalimbali zikiwemo aina ya matumizi na upatikanaji wa huduma pale walipo.

Watumiaji wa huduma za kutuma na kupokea pesa kwa njia ya mtandao wa simu waliongezeka kwa asilimia 31 ndani ya mwaka mmoja, kutoka 27,326,938 mwezi Aprili, 2021 hadi kufikia 35,749,298 mwezi Aprili, 2022.

Jedwali 1: Laini zilizosajiliwa, muda wa maongezi, meseji (SMS) zilizotumwa na data kupitia intaneti (2015 – 2021).
Mwaka	Laini zilizosajiliwa	Dakika za maongezi	(Uniti za meseji	Ukubwa wa data kupitia intaneti (MB)
2015	39,665,600	43,602,387,357	49,931,762,655	374,574
2016	40,044,186	51,023,633,898	49,881,001,629	428,465
2017	39,953,860	56,053,981,867	78,278,877,567	632,446
2018	43,497,261	62,226,915,881	93,992,846,880	810,867,988
2019	47,685,232	67,383,030,453	105,437,973,380	219,788,614,276
2020	51,220,233	81,645,794,093	133,043,756,400	351,644,419,110
2021	54,044,384	94,868,568,505	137,058,741,780	557,217,157,162
2022	56,153,097

Watumiaji wa intaneti wameongezeka kwa asilimia 462 (462%)  ndani ya miaka 10, kutoka 5,311,218  mwaka 2011 hadi  29,858,759  mwaka 2021.  Vilevile kuenea kwake kumeongezeka kutoka silimia 2 hadi 49 ndani ya kipindi hicho.

Jedwali 2: Watumiaji wa intaneti (2011 – 2021) na asilimia ya kuenea huduma miongoni mwa Watanzania
Mwaka	Watumiaji	Kuenea
2011	5,311,218	12%
2012	7,520,878	17%
2013	9,312,272	21%
2014	14,217,311	29%
2015	17,263,523	34%
2016	19,862,525	40%
2017	22,995,109	45%
2018	23,142,960	43%
2019	25,794,560	46%
2020	28,470,506	48%
2021	29,858,759	49%

Intaneti imeenea miongoni mwa Watanzania kwa asilimia 49, ambayo ni mara mbili ya wastani wa Afrika wa asilimia 24.4 na pia ni juu ya wastani kwa nchi zenye uchumi wa chini na zile zinazoendelea. Wastani wa dunia ni asilimia 51.

Matumizi ya intaneti kwa mtu mmoja mmoja Tanzania yako chini kidogo ya wastani wa dunia lakini ni juu ya matumizi Afrika, Afrika Mashariki na katika ukanda wa Jumuia ya Uchumi Kusini mwa Afrika (SADC); kwa mujibu wa ripoti ya 2020 ya Tume ya pamoja ya ITU na UNESCO kuhusu masafa ya kasi.

Kiwango cha Tanzania cha asilimia 49 kiko juu ya kile cha Afrika Mashariki na SADC, mtawalia

Jedwali 3: Tanzania inavyolinganishwa na maeneo mengine duniani katika matumizi ya intaneti
Wastani wa matumizi ya intaneti kwa watu 100 (kiwango cha kuenea kwa matumizi)
Eneo	Lengo	Kiwango halisi
Afrika		24.4%
Nchi zinazoendelea	65%	45%
Nchi zilizo nyuma kiuchumi	35%	20%
Ulimwenguni	75%	51%
Tanzania		49%
Chanzo: Taarifa ya Tume ya ITU na UNESCO kuhusu mawasiliano ya kasi ya intaneti

Pamoja na kuongoza kwenye uwiano wa watumiaji wa intaneti na wananchi wake, Tanzania iko juu kwenye usalama kwenye matumizi ya intaneti. Ni ya pili Afrika kwa usalama mtandaoni, ikiwa imependa kutoka nafasi ya 11 mwaka 2015, kwa mujibu wa Fahirisi ya Dunia ya Usalama mtandaoni (Global Cybersecurity Tanzania. Mauritius ni ya kwanza, Kenya ya tano, Rwanda ya saba na Uganda ni ya tisa. Fahirisi hiyo inatolewa na ITU, Shirika la Umoja wa Mataifa linalisimamia TEHAMA.

Kipengele kingine muhimu cha sensa ya 2022 ni matumizi ya mfumo wa anwani za makazi, ambamo umewezesha nyumba kuwa na namba na mitaa na barabara kupewa majina na kuwekewa vibao vya utambulisho. Lengo ni kuwezesha watoa huduma kufikia kaya husika kwa urahisi. Unawezesha mtu kutambuliwa kipekee kutokana na eneo analoishi au kufanyia shughuli zake.

Faida nyingine ni pamoja na kufanikisha shughuli za taasisi za dola zinazotaka kuwasiliana na wananchi kwa sababu mbalimbali kama vile kodi, huduma za afya, huduma za zimamoto na dharura nyingine. Mfumo unainua ubora wa huduma za kusambaza barua, vifurushi na vipeto nchini na kimataifa kati ya Tanzania na nchi nyingine na ni muhimu kwenye kufikisha vitu vitakanunuliwa mtandaoni chini ya huduma za biashara mtandao.

Aidha umewezesha kuanzishwa kanzidata ambayo inaweza kutumiwa na wafanyabiashara kama nyenzo muhimu ya kutangaza biashara zao na kwa tafiti za takwimu. Vile vile unatarajiwa kuboresha makazi ya watu Tanzania, na ni nyenzo inayoendana na mkakati wa serikali wa kutokomeza umaskini na kuboresha mipango vijijini.

Utafiti uliofanywa na TCRA kuhusu matumizi ya mfumo huu katika miji ya Dar es Salaam, Dodoma, Arusha, Zanzibar and maeneo ya Pemba ulionyesha kwamba asilimia 66 ya watu, ikiwa ni pamoja na asilimia 93 ya madereva wa teksi, bodaboda na pikipiki za miguu mitatu, yaani bajaj walikuwa wanatumia mfumo huu kwenye shughuli zao za kila siku.