Kutumia Mifumo ya Kidijitali Kuendeleza Ukuaji wa Mapato ya Taifa

Jinsi ETS, Uwekaji Alama ya Mafuta na matumizi ya Takwimu yamebadilisha mfumo wa uthibitishaji wa mapato nchini Tanzania mwaka huu.

Safari ya mapato ya Tanzania mwaka 2025 inaendelea kuangazia upanuzi wa wigo wa kodi, huku msisitizo mkubwa ukielekezwa katika matumizi ya mifumo ya kidijitali ili kulinda, kufuatilia na kuongeza ufanisi wa mapato yaliyopo. 

Katika robo ya kwanza ya mwaka wa fedha 2025/2026, Mamlaka ya Mapato Tanzania (TRA) ilikusanya TZS trilioni 8.97, ikizidi lengo lake kwa zaidi ya asilimia 6 na kuonyesha ongezeko la mwaka hadi mwaka la asilimia 15 ikilinganishwa na kipindi kama hicho mwaka 2024.

Mwaka huu, suluhu zinazoongozwa na teknolojia kama vile Stempu za Kodi za Kielektroniki (ETS) na Programu ya Uwekaji Alama kwenye Mafuta zimethibitisha kwamba kadri mifumo ya kodi inavyokuwa mahiri zaidi, ndivyo hazina ya taifa inavyokuwa imara zaidi. Hii ndiyo dhana ya mageuzi ya kidijitali yanayoendelea katika uthibitishaji wa mapato ya Tanzania.

Kubadilisha mifumo ya kodi kuwa mifumo ya kiintelijensia

Mfumo wa ETS umebadilika kutoka kuwa chombo cha utekelezaji wa sheria na ufuatiliaji, na sasa ni injini ya kiintelijensia kwa wakati halisi. Kwa kubadilisha stempu za karatasi na kuwa stempu za kodi za kidijitali zilizo salama na zinazoweza kufuatiliwa, wasimamizi sasa wana uwezo wa kufuatilia bidhaa zinazotozwa ushuru kuanzia kiwandani hadi dukani. Mwaka 2024/2025, TRA ilikusanya TZS trilioni 32.26 sawa na asilimia 103 ya lengo lake na ongezeko la asilimia 16.7 kutoka mwaka wa fedha uliopita, na hadharani ilieleza kuwa teknolojia imeongeza utii wa kodi na kuimarisha uadilifu wa mapato ya ushuru.

ETS imeleta athari kubwa zaidi, ikifanya makusanyo ya ushuru wa bidhaa na VAT kwa bidhaa zinazozalishwa nchini kufikia rekodi mpya mwaka 2024/2025. Tangu kutangazwa kwa programu ya ETS na TRA mwaka 2016, makusanyo ya ushuru wa bidhaa kwenye bidhaa zilizowekewa alama yameongezeka kwa asilimia 94.4%.




Kulinda uadilifu wa mafuta: kulinda mapato ya kodi na kuhakikisha uwazi

Uwekaji alama ya mafuta ni muhimu katika kulinda moja ya vyanzo nyeti zaidi vya mapato-sekta ya petroli-dhidi ya uchakachuaji, biashara haramu na uvujaji wa mapato ya kodi. Ripoti za EWURA zinaonyesha viwango vya utii zaidi ya asilimia 96%, na mabilioni ya lita zikifanyiwa uchunguzi na kuthibitishwa kupitia alama za kisasiri zisizoonekana zinazoruhusu ukaguzi wa papo hapo na kugundua uchakachuaji, hivyo kulinda watumiaji na mapato ya serikali.

Mbali na hilo, maabara za simu hutoa uhakiki wa haraka moja kwa moja kwenye eneo la tukio ndani ya dakika tano na kutuma data kwa mfumo mkuu kwa ajili ya usimamizi wa kiintelijensia. Zaidi ya kugundua udanganyifu, maabara hizi hukagua viashiria muhimu vya ubora kama vile kiwango cha sulfuri, madini, na chembechembe hivyo kulinda injini, kupunguza uchafuzi wa hewa na kulinda uwekezaji wa viwanda.

Takwimu za kiutendaji: uti wa mgongo wa mageuzi ya kidijitali

Kinachofanya ETS na uwekaji alama ya mafuta kuwa wenye nguvu si stempu au alama ya mafuta peke yake, bali ni takwimu wanazozalisha. Uadilifu wa data unalindwa kwa sababu mchakato wa uwekaji alama ni salama. Kila skani, kila sampuli, kila bidhaa kuthibitishwa hutengeneza mtandao wa taifa wa kiintelijensia unaotambua mapungufu:

● Depo ambazo alama ya mafuta haifanani na kiasi cha bidhaa kilichosambazwa

● Wilaya ambazo mifumo ya ukusanyaji wa ushuru haioanishi na biashara halali

● Minyororo ya usambazaji ambapo bidhaa “hutoweka” kati ya kiwanda na duka

● Maeneo ambayo stempu bandia za kodi zinatumika

Mwaka huu, TRA iliongeza ukaguzi unaotokana na uchambuzi wa data kwa bidhaa zinazotozwa ushuru kama vile pombe au tumbaku, hivyo kikosi cha ukaguzi kilipewa uwezo wa kulenga wahusika wa hatari kubwa badala ya kufanya ukaguzi usio na mpangilio, wakipunguza gharama na kuongeza kiwango cha urejeshaji wa mapato.

Ushindi halisi kutoka kwenye uwanja

● Mfumo wa Smart Digital Activation ulibadilisha namna wazalishaji wanavyowasilisha taarifa, ukirahisisha utumaji wa taarifa za namba za seriali na kupunguza makosa katika tamko la ETS, ushindi katika utii na ufanisi.

● Kushindwa kwa viashiria vya uwekaji alama ya mafuta kulisababisha ukaguzi maalum upya, na EWURA ikachukua hatua kwa pampu zisizotii na kurejesha imani ya watumiaji kwa haraka.

● Kupungua kwa bidhaa bandia zinazotozwa ushuru kumeonekana kadri ETS ilivyopanuka, hivyo kulinda wazalishaji halali na heshima za chapa.

● Takwimu za soko zinazotengenezwa kidijitali kupitia AI zimeimarisha uwezo wa TRA kutabiri hatari za kutokutii, kutumia vizuri watumishi wa ukaguzi, na kuimarisha uchambuzi wa mahesabu ya kodi kupitia takwimu za kiintelijensia.

● Mwaka huu pia, App ya Hakiki ya TRA imewawezesha watumiaji nchini Tanzania kuhakiki uhalisia wa bidhaa zinazotozwa ushuru, kuboresha ulinzi, uelewa, na kuhamasisha maamuzi bora ya ununuzi.

Kila mfano unathibitisha ukweli mmoja: mifumo ya kidijitali inazalisha ushahidi, na ushahidi ndio unaowezesha utekelezaji wa sheria.

Soko lenye usawa, taifa lenye nguvu

Kwa kuimarisha utii wa sheria, mifumo hii inalinda wazalishaji waaminifu, inahakikisha bei zinazolingana katika soko rasmi, na kuimarisha imani ya wananchi kwa bidhaa zinazodhibitiwa. Zaidi ya yote, mifumo hii inalinda mapato yanayohitajika katika utekelezaji wa vipaumbele vya kitaifa - afya, elimu, miundombinu, na maendeleo ya kiuchumi na kijamii.

Hitimisho

Mageuzi ya kidijitali katika uthibitishaji wa mapato si ndoto ya siku zijazo; ni fursa halisi ya Tanzania leo. Mifumo kama ETS na uwekaji alama ya mafuta imeonyesha kwamba pale teknolojia, uwazi na takwimu vinapoungana mapato huongezeka, biashara haramu hupungua, na mfumo wa taifa unakuwa thabiti.

Mwaka huu umetuthibitishia ujumbe mmoja muhimu: Vifaa vya kidijitali havifuatilii tu mapato, vinafungua uwezo wake