ATHARI YA UTANDAWAZI NA SIASA YA TANZANIA NA MAENDELEO YAKE (SEHEMU YA KWANZA).

Rais wa Jamhuri ua Muungano wa Tanzania,Dkt John Pombe Magufuli

UTANGULIZI 

HIVI karibuni, kumekuwa na mfumko mkubwa wa wananchi kuwa na hamu ya kuijua siasa ya nchi yao nchini Tanzania. Hamu hii imetokana na 

matukio mbalimbali ya mabadiliko yaliyoletwa na kimbunga cha serikali

ya awamu ya tano ya Mheshimiwa Rais John Pombe Magufuli katika sekta 

mbalimbali ikiwemo maendeleo ya kijamii, kiuchumi na kisiasa ambayo

yamewagusa wananchi wengi. 

Kutokana na mabadiliko haya nchini, wananchi wengi wamebaki kujiuliza ni nini kinachoendelea nchini, tupo wapi, tunatoka wapi na tunaelekea wapi. Wakati huohuo, wazee kwa vijana, wanalalamika mmomonyoko wa maadili katika jamii, uchumi ‘kukaza kwa vyuma’ na hali ya kisiasa nchini.

Kwa hivyo, ni vyema kwa wanafunzi, walimu, na wananchi ambao siyo wanasiasa na wanasiasa kwa ujumla wao – kujikumbusha itikadi zao za kisiasa zinazowaongoza ili waweze kubaini na kupambanua mambo yanayowagusa katika jamii zao nakatika uchumi wa taifa lao kutokana na itikadi za siasa. 

Makala hii nimeigawa sehemu tatu: sehemu ya kwanza nitafafanua na

kudadavua maana ya itikadi ya siasa; sehemu ya pili nitaelezea itikadi 

za vyama vya siasa vilivyomo nchini na vyama vinavyofuata itikadi

hizo; na sehemu ya tatu nayo nimeigawa katika sehemu tatu kwenye kila 

itikadi ya siasa: nitachambua na kudadavua mtazamo wa uchumi, siasa na

jamii. 

Madhumuni ni kutoa mchango wangu kwa taifa, na siyo kwa nia ya

kukebehi wengine wenye elimu zaidi yangu au wasio na elimu. Mheshimiwa 

Rais John Pombe Magufuli amesema: “Definition ya mtu aliyepata

education, ni yule aliyepata education… iwe ni formal au informal, 

akaitumia kwenye different environment, ku-solve matatizo ya pale“

(Magufuli, 2019). Nami nitaendelea kujielimisha ‘kwa kadiri ya uwezo 

wangu na kuitumia elimu yangu kwa faida ya wote’.

Matarajio ni kwamba mwisho wa makala hii, wananchi wataelewa na wataweza kupambanua  tofauti za itikadi za kisiasa na mambo yanayohusu siasa kwa kutumialenzi ya itikadi za siasa. Na hatimaye, wananchi wa kawaida, viongozi, walimu na wanafunzi ambao ndiyo taifa la kesho wataendelea kufanyamaamuzi sahihi katika kuisaidia nchi na kuisaidia jamii iliyowazunguka. “…bila ya kuwa na mtazamo sahihi, taasisi zinaweza kupotezwa muelekeo wa madhumuni yake ya kweli”. Mwalimu Nyerere, 1968 

ITIKADI ZA KISIASA

Neno ‘itikadi’, limetokana na mwanazuoni wa Kifaransa aliyetambulika

kwa jina la Antoine Destutt de Tracy (1754-1836), ambaye mwishoni mwa 

karne ya 18 mpaka mwanzoni mwa karne ya 19 alikuwa akifanya utafiti wa

kutaka kujua chanzo cha ‘fikra’ za watu katika maisha yao. 

Yaani, kwanini watu wanakuwa na mawazo ya kufanya maamuzi juu ya mambo mbalimbali. Na hapo ndipo neno ideology (itikadi) lilipozaliwa. Kwa

maana hiyo, neno itikadi (ideology) linamaanisha kuwa ni somo la 

kisayansi linalosomea mawazo (ya kifikra) ya watu (Ball & Dagger,

1991, uk. 4). 

Ufafanuzi wa neno itikadi kama linavyofafanuliwa na bwana Ball &

Dagger (1991), linamaanisha kuwa ni mawazo na fikra ambayo yanaelezea 

na yanatathmini hali ya kijamii, na kuisaidia jamii ijitambue ilipo na

kuipangia mpango bora wa utekelezaji wa sera za kijamii na za kisiasa: 

“An ideology is a… set of ideas that explains and evaluates social

conditions, helps people understand their place in society, and 

provides a program for social and political action.” (Ball & Dagger,

1991, uk. 8). 

Kwa maana hiyo, itikadi ni mkusanyiko wa mawazo ya kifikra

yanayotokana na imani ya dhati inayoitazama hali ya kijamii ilivyo na 

jinsi inavyotakiwa iwe kwa kutoa muongozo na muelekeo maalum wa

kisiasa na wa kijamii ili kufikia malengo ya kuiona jamii hiyo 

inavyotakiwa iwe katika hali zao za kimaisha. Muongozo na muelekeo huo

ndiyo unaotengeneza itikadi ya watu, na itikadi ya watu ndiyo inawapa 

watu muongozo na muelekeo wa kuufuata.

Itikadi zinaweza kufanya watu wawe wamoja na itikadi zinaweza kuwagawa

watu katika makundi. Tofauti za kiitikadi zinaweza kuleta madhara na 

pia zinaweza kuleta umoja, upendo, mshikamano na amani.

Kwa kuwa sera za itikadi zinachukua hatua za kuifanyia kazi jamii, na kwa kuwa itikadi mbalimbali zinatofautiana kifikra, siyo ajabu tukiona itikadi

zikigongana mara kwa mara na hata mara nyingine hupelekea mpaka watu 

wanaotoka sehemu moja au wa taifa moja kufanyiana uhasama, fitna,

chuki na uadui. 

Sifa za uhasama, fitna, chuki na uadui zikitumika kama

ndiyo nyenzo katika kujenga jamii, jamii hiyo itakuja kuchuma 

ilichokipanda. Kwasababu sifa hizo zitajifinyanga kwenye itikadi zao.

Kuijenga jamii iliyogawika na kuiweka kwenye jamii yenye umoja,

upendo, mshikamano na amani, inategemea sana msingi wa historia ya 

watu walipotoka na siyo historia ya machimbuko ya pale walipogawanyika

kifikra. Taifa letu lipo njia panda. Ni muhimu kufanya maamuzi sahihi 

ya kuamua wapi tunataka kwenda kwa kuangalia itikadi ipi itaweza

kutufikisha huko kama taifa – na kwa kuangalia wapi tulipo na wapi 

tunatoka.

Kwa mfano, Tanzania msingi wa historia yake ni nchi ya

itikadi ya ujamaa. Hapa tulipo taifa letu la Tanzania limegawika 

katika itikadi za kisiasa kuu tatu tangu kuanzishwa kwa siasa ya vyama

vingi mwaka 1992 – baada ya kuingiliwa na sera za kimagharibi miaka ya 

‘80.

Zaidi ya miaka ishirini imepita tangu siasa ya vyama vingi ianze. Watu

wa nchi yetu wamekuwa bado wapo katika hali duni, na usawa wa kipato 

unazidi kudidimia. Hii ukitoa miaka ya serikali ya awamu ya tano ya

Mheshimiwa Rais John Pombe Magufuli ambaye bado hajatimiza hata miaka minne madarakani.

Na ninamaanisha kwamba athari za sera za kimagharibi

zilizoingia miaka ya ‘80 ndizo zilizoathiri awamu zilizopita kuanzia 

awamu ya Alhajj Ali Hassan Mwinyi rais wa awamu ya pili, Mheshimiwa

Benjamin Mkapa rais wa awamu ya tatu na Mheshimiwa Jakaya Mrisho 

Kikwete rais wa awamu ya nne.

Halikadhalika, simaanishi kwamba matokeo

ya watu wetu wengi kuendelea kuwa na hali duni yametokana na viongozi 

wetu waliopita, bali namaanisha kwamba yametokana na sera za

kimagharibi ambazo ‘kwa upande mwingine’ tunaweza kusema zilikuwa nje 

ya uwezo wao kuzikabili. Tutakuja kuona huko mbele tunamaanisha nini.

Siamini kwamba taifa kuwa na vyama vingi ndiyo maendeleo ya nchi. Kuna

baadhi ya nchi barani Afrika zina vyama zaidi ya hamsini kwenye nchi 

moja lakini watu wetu katika bara la Afrika ndiyo kwanza wanaendelea

kuwa maskini na hata matarajio ya kuwa na mustakbali wa ustawi ni 

mdogo sana.

Pamoja na hayo, mara kwa mara hutokea matukio ya

changamoto ya vyama kwa kupoteza malengo ya maendeleo ya miradi ya 

wananchi, kupiga majungu, na kuwa na mdomo mpana – kuliko muda huo

kutumika kwenye kuleta ustawi na maendeleo ya nchi na wananchi. 

Kwa upande mwingine, ukiangalia nchi mfano wa Marekani (USA) tangu

ipate uhuru wake zaidi ya miaka mia mbili iliyopita mpaka hii leo 

imeendeshwa na vyama viwili tu (Republicans na Democrats).

Halikadhalika, nchi ya China tangu ijipatie uhuru wake takriban miaka 

sabini iliyopita mpaka hii leo imejiendesha yenyewe mpaka kufikia

malengo yake ya kimaendeleo kwa kupitia chama kimoja tu (Communist 

Party of China).

Hii leo, nchi mbili hizi ndiyo nchi katika nchi

tajiri duniani, na ndiyo nchi katika nchi zenye nguvu duniani. Ingawa 

ufafanuzi wa neno ‘maendeleo’ baina ya nchi na nchi unaweza

ukatofautiana, lakini hatuwezi kusema kwamba hawajapiga hatua kubwa 

sana duniani pamoja na kuwa na vyama vichache au chama kimoja katika

kufikia malengo yao ya maendeleo. 

Na la zaidi, vyama vya kisiasa vya

nchi zote hizi mbili, Marekani na China, vina itikadi mbili tofauti, 

na kijiografia nchi zao zipo katika pande mbili tofauti za dunia,

lakini zote zimeweza kufikia malengo yao ya kimaendeleo. Kwa maelezo 

haya nakusudia kusema kwamba, kuwa na vyama vingi siyo hoja. Hoja ni

kujitambua wapi tulipo, wapi tunatoka, wapi tunataka kuelekea, na 

‘itikadi’ ipi itakayotuwezesha kufika huko kama taifa.

Kutokana na ufafanuzi wa neno itikadi hapo juu, tumeona kwamba ili

jamii iweze kujitambua wapi inaelekea, lazima itambue inafuata itikadi 

ipi katika kufikia maendeleo yake. Itikadi ni imani, na itikadi ni

msingi wa maendeleo, bila ya kuwa na msingi madhubuti wa itikadi jamii 

yetu itayumba, na kuyumba kwa jamii “…nchi yetu itayumba” (Nyerere,

1990). 

Kwa mfano, chama cha siasa, hakiwezi kuwa chama madhubuti iwapo

msingi wake ni itikadi ya kijamaa kisha kiwe kinatekeleza sera za 

itikadi ya kiliberali. Halikadhalika, chama chenye kufuata itikadi ya

kiliberali hakiwezi kuwa madhubuti iwapo msingi wake ni itikadi ya 

kiliberali kisha kigeuke kiwe kinatekeleza sera za itikadi ya kijamaa.

Itikadi ni roho ya chama, itikadi ni chombo cha safari, lakini pia 

itikadi ni mfano wa moyo, bila ya kuwa na moyo wenye afya madhubuti,

mwili utakumbwa na maradhi ya mara kwa mara. Chama cha siasa na 

uongozi wa chama cha siasa hauwezi kuwa na itikadi mbili kwa wakati

mmoja. Waswahili wamesema “Mwenda tezi na omo, marejeo ngamani”. 

Itikadi ya kisiasa haiendeshwi kwa muongozo wa nje ya itikadi yenyewe.

Chama au nchi isiyofuata itikadi inaweza ikaelekea pabaya. Wanasayansi 

bwana Ball & Dagger (1991) kwenye maandishi yao wamesema, kama

tunataka kutenda mambo yetu kwa ufanisi na kuishi kwa amani, lazima 

tujue maana ya itikadi za kisiasa ambazo zimetushawishi sisi na

zimeshawishi wengine fikra zao na matendo yao: “If we wish to act 

effectively and live peacefully, then, we need to know something about

the political ideologies that have influenced so profoundly our own 

and other people’s political attitudes and actions” (Ball & Dagger,

1991, uk. 3). 

Siasa ni sayansi: ni njia ya kufikia malengo. Siasa siyo sayansi ya

moja na moja ni mbili. Siasa ni kukabiliana na hali na changamoto za 

kila siku zinazojitokeza ambazo za jana huwa siyo sawa na za leo

katika masuala ya wananchi na taifa. Siasa ni kupinduka na siyo 

kupindukia.

Chama cha siasa na uongozi wa chama cha siasa hauwezi

ukalala leo na imani ya itikadi moja, kisha kesho kuamka na itikadi 

nyingine. Kwasababu hatari yake ni kwamba hatujui kesho kutwa wataamka

na itikadi ipi. Na hii siyo afya kwa uongozi wa nchi na siyo afya kwa 

wananchi wanaoongozwa.

Ni muhimu kuwa wawazi katika maslahi ya taifa ili tuweze kusaidiana

kama watu wa taifa moja. Kwasababu sisi Watanzania kiasili tunapendana 

kama ndugu na tunalipenda taifa letu. Mheshimiwa Rais Magufuli (2018)

kwenye hotuba yake alipokuwa jijini Mwanza katika utiaji wa saini wa 

mkataba wa meli mpya, chelezo na ukarabati wa meli ya MV BUTIAMA na MV

VICTORIA, alisema: “…tunatakiwa tuzivae challenge …kwa wakati huu 

nitawaambia ukweli …na ukweli saa nyingine unauma, lakini baadaye

ukweli hufurahisha” (Magufuli, 2018). 

Pamoja na kuwepo kwa itikadi mbalimbali za kisiasa duniani, lakini

itikadi kuu tatu ndiyo zinazotawala dunia hivi sasa: Ujamaa 

(Socialism), Uliberali (Liberalism), na Uhafidhina (Conservatism).

Katika sehemu hii ya makala, tutaangalia kwa kuchambua, kudadavua na 

kukosoa hitilafu za itikadi za vyama vya siasa viliopo nchini. Vyama

vinavyofuata itikadi hizo ni kama ifuatavyo: 

Chama cha CUF, kinafuata itikadi ya Uliberali (Liberalism);

Chama cha CHADEMA, kinafuata itikadi ya Uhafidhina (Conservatism); 

Chama Cha Mapinduzi (CCM), NCCR na ACT, vinafuata itikadi ya Ujamaa (Socialism).

“Msipotambua historia yenu, mtaingiliwa na wanafiki, waongo,

watawapoteza muelekeo – mwenye kusikia na asikie”. Rais John Pombe Magufuli, 2019 

Imeandikwa na: 

Saleh J. Katundu

20/06/2019

Itaendelea…